Spreken in het openbaar

Veel mensen zien op tegen het houden van een speech of het aangaan van een debat voor een groot publiek. Zelfs het woord voeren tijdens een overlegvergadering kan ze hartkloppingen bezorgen. Uit onderzoek blijkt dat spreken in het openbaar bovenaan de lijst met grootste angsten staat. Hoe kun je hier het beste mee omgaan?

Er zijn verschillende vormen van spreken in het openbaar: een lezing, een debat, een speech, maar ook het woord voeren in de overlegvergadering. Elke vorm heeft zijn eigen functie: het verstrekken van informatie, een probleem duidelijk maken, mensen overtuigen
van een plan of het vermaken van de ander. Je wilt met je boodschap in ieder geval een groep beïnvloeden of overtuigen en gebruikt hierbij woorden, lichaamstaal en emotie. Spreken in het openbaar maakt veel bij mensen los. Er is onderzocht wat de grootste angsten zijn bij mensen. In de top 10 worden onder andere genoemd: doodgaan, spreken in het openbaar, verlies van een dierbare. Op welke plek denkt u dat spreken in het openbaar staat? Nummer één! Vóór doodgaan dus. Al met al hebben veel mensen een haat-liefde verhouding met spreken in het openbaar: velen doen het en velen voelen zich er niet prettig bij. Gelukkig kun je leren met die onzekerheid om te gaan. Op die manier wint jouw voordracht aan overtuigingskracht.

Spreken in het openbaar, in welke vorm dan ook, is fundamenteel gericht op het meekrijgen van je luisteraars. Het gaat in essentie om de meest effectieve manier om dat voor elkaar te krijgen. Het uitgangspunt is jezelf: jouw ervaring, jouw mening, jouw appèl aan de groep. Voor ondernemingsraden is het heel belangrijk om dit te kunnen, omdat een deel van je taak is de belangen van je achterban te behartigen. Je kunt die achterban pas effectief vertegenwoordigen, als je zijn belangen in een vergadering onder woorden weet te brengen. De meest natuurlijke tegenhanger van spreken in het openbaar is de dialoog. Een dialoog is een goed gesprek waarin je meer inzicht wilt krijgen in de ander. Op een begripvolle wijze probeer je nader tot elkaar te komen. Je gebruikt veel open vragen en weinig je eigen mening. Dat is zeker nuttig, ook voor ondernemingsraden. Wat is er beter voor een or dan de drijfveren van bijvoorbeeld je directeur te kennen? Beide technieken zijn in verschillende situaties te gebruiken: de dialoog om te snappen waar de ander vandaan komt en spreken in het openbaar om jouw plannen waar te maken. Want, hoe je het ook wendt of keert, voor je als or jouw directie adviseert, is het belangrijk om alle voors en tegens af te wegen. En dat doe je door jouw mening, standpunt, plan, duidelijk neer te zetten.

Daan Burgman, or-voorzitter van het Leidsch Universitair Medisch Centrum (LUMC), wilde graag aan de slag met spreken in het openbaar tijdens een training. De or gebruikte de training om een gesprek met de Raad van Toezicht over het imago van het ziekenhuis voor te bereiden. De or-leden wilden leren hoe ze daar hun visie op de organisatie konden presenteren. Daan Burgman: ‘We zagen dat or-leden onzeker waren om zich te meten met iemand die ze zagen als hun “meerdere”. Heel veel medezeggenschappers hebben dat in het begin:
je weet wel wat je vindt, maar je kunt het niet zo goed verwoorden als een bestuurder.’ Dit is een veel voorkomende onzekerheid bij or-leden. Bijna alle ondernemingsraden vinden het belangrijk initiatieven te nemen. En als die initiatieven gepresenteerd moeten worden aan de directie is het nog niet altijd gemakkelijk om dat te doen. Want mensen vragen zich vaak af of ze als or-lid wel even slim zijn als hun directeur. En wat er gebeurt als ze niet uit hun woorden komen? Hoe reageert de groep daar dan op? Tijdens een training kun je daar aan werken.

Burgman vertelt over het effect van de training: ‘Eigenlijk levert het je twee dingen op. Als je je eerst inhoudelijk voorbereidt op het
gesprek met de Raad van Toezicht, weet je als groep beter waar je over praat. Daarnaast hebben we ook geoefend. Voor een groep
spreken is niet gemakkelijk, maar je doet het wel. De feedback vanuit de or hoe je spreekt, ondersteunt enorm. Het is natuurlijk fantastisch
als je van de groep hoort dat je het goed doet!’ De or van het LUMC is tijdens de training gestart met het meest belangrijke: leren rustig te worden terwijl je spreekt voor een groep. Dit is heel belangrijk, omdat de spreker dan pas écht contact kan leggen met zijn publiek. Die binding is essentieel. Het lukte Burgman om dit te doen. ‘In een oefening kreeg ik de opdracht de groep te overtuigen van een lagere accijns op benzine. Mijn tegenstander benadrukte de gevolgen voor het milieu. Ik zei dat dat prima was voor de rijken onder ons. Maar dat wij, en ik wees daarbij naar het publiek, gewoon lekker willen kunnen blijven rijden in onze vrije tijd. Iedereen was om!’ Je smeedt als spreker een band met het publiek als je kunt aangeven dat jij, de spreker, en zij, het publiek, één belang hebben.

Het debat is een speciale vorm van spreken voor publiek. Twee of meer visies worden hierin tegenover elkaar geplaatst. Dit is een prima manier om een nieuw perspectief te geven op de zaak. Zo kun je je in de discussie inleven in een rol die je in een gesprek normaal niet op je neemt. Bijvoorbeeld de advocaat van de duivel. Of de inhoudelijk expert die de organisatie van een afstand bekijkt. Zelfs klanten en toeleveranciers kunnen aan het woord komen. Dit alles om tot een gebalanceerde oordeelsvorming te komen als medezeggenschap.
Burgman: ‘Het is mooi te zien dat mensen groeien in hun rol. Eerst leven ze zich in in een standpunt dat anders is dan ze normaal hebben. Vervolgens maken ze zich die mening eigen. Omdat ze vaardiger zijn in het spreken, voelen ze zich zelfverzekerd als ze het gesprek met de bestuurder ingaan.’

Iedereen heeft zijn eigen, unieke manier om te overtuigen. Een mooi voorbeeld is de debattraining van een groep coördinatoren van een maatschappelijk betrokken organisatie. Ieder koos een thema uit het vrijwilligerswerk dat hem of haar aan het hart ging. Een gepensioneerde vrouw uit een lokaal bestuur ging voor de groep staan, stond licht gebogen, alsof ze een geheim vertelde, en fluisterde indringend: ‘Jullie
hebben er lang op gewacht, en het is eindelijk zover! We hebben als bestuur een plan om nieuwe vrijwilligers te werven.’ De zaal was in vervoering! We merkten daar, dat als je eenmaal over je onwennigheid heen bent als je voor een groep staat, je heel goed kunt overbrengen waar het je écht om gaat. Zolang je maar authentiek bent, en laat zien waar het jou om gaat.

Overtuigingskracht staat bij spreken in het openbaar centraal. Maar overtuigen doe je natuurlijk niet alleen. Probeer je dan ook voor te stellen wat jouw publiek of gesprekspartner belangrijk vindt en geef dat een plek in je betoog. Voor ondernemingsraden is de gesprekspartner meestal de bestuurder. Het is interessant na te gaan wat die persoon aan het hart gaat als je een voorstel doet. Is dat de continuïteit van de onderneming? De impact van maatregelen op de mensen? De financiële situatie? Betrek het in je verhaal! Volgens Burgman is er maar één manier om te leren overtuigen: ‘Je moet het gewoon doen. Het gaat om durven en doen. Mensen kunnen het vaak niet in hun eentje en dan
is het goed om een trainer in te schakelen die je erbij helpt.’

1. Speel de bal, niet de man. Als je een voorstel met verve brengt, kunnen de gemoederen hoog oplopen, zeker als het om gevoelige onderwerpen gaat. Houd het hoofd koel en ga in op de argumenten, niet op de persoon.
2. In de voorbereiding toont zich de meester. Als je iemand wilt overtuigen van een voorstel, stel jezelf dan de volgende vragen. Hoe erg is het probleem? Lost dit voorstel het probleem op? Is het voorstel uitvoerbaar? Zijn de voordelen groter dan de nadelen?
3. Wie leidt het gesprek? Als je in discussie met elkaar gaat, of met de bestuurder, wijs dan iemand aan die het gesprek in goede banen leidt. Hij houdt in de gaten dat iedereen aan het woord komt, vat samen, etc.
4. Discussie én dialoog. Aan het einde van een goede speech weet je steeds beter waar het om draait. De belangen van beide partijen worden steeds helderder. Op dat moment is het goed in een dialoogvorm de achterliggende waarden te verkennen en proberen te
   verenigen.
5. Hoor en wederhoor. Een speech draait niet om genadeloos je eigen mening door te drukken. Als je de kans hebt gekregen je argument goed neer te zetten, gun dan ook de ander de kans om zich uit te spreken.

*Dit artikel is geschreven door Or Expert René van Oorschot. Gepubliceerd in Or & Communicatie 2009.