Morele oordeelsvorming in de praktijk

Als we het hebben over integriteit, zijn er verschillende manieren waarop mensen naar morele dilemma’s kijken en een oordeel over iets vormen. Aan de hand van een heel herkenbare situatie neemt Jos Huijser, Human Capital Expert, ons mee langs de verschillende stijlen.

Als je mensen om je heen vraagt of ze integer zijn, zal iedereen daar positief op antwoorden. Niemand zal zeggen: mwah, ik weet niet of ik zo integer ben. Er zijn individuen die voldoende zelfkennis hebben om toe te geven dat ze zich niet aan elk regeltje houden, maar de meesten vinden zichzelf moreel gezien superieur aan anderen.

Mensen baseren hun opvatting over hun eigen integriteit op verschillende manieren van redeneren. Want als je een moreel dilemma hebt, voelt dat niet prettig en wil je daar graag uitkomen. De manier waarop je gewend bent om dit soort vraagstukken te benaderen, noemen we oriëntaties. Ik neem de verschrikkelijke aardbeving in Turkije en Syrië als voorbeeld om deze stijlen te illustreren.

Mensen met een affectieve oriëntatie richten zich primair op hun emoties en gevoelens. Onlangs luisterde ik naar een radioprogramma waarin een aantal mensen sprak over de juridische regels die gelden als slachtoffers van de beving een visum aanvragen. Aan tafel werd de opvatting geuit dat we daarin heel ruimhartig moeten zijn, dat we iedereen moeten opvangen omdat het zo vreselijk is wat daar gebeurt. Ja, we hebben regels en juridische procedures, maar die veranderen qua geldigheid op het moment dat er iets heel ergs aan de hand is.

Mensen met een voorkeur voor een overdenkende oriëntatie kijken vanuit een rationele, beredeneerde manier naar dilemma’s. Wat levert het meest op, wat kost het minst? In het geval van de opvang van slachtoffers van de aardbeving, zou de redenering bijvoorbeeld kunnen zijn: regels zijn regels en die moeten we handhaven. We kunnen nu eenmaal niet iedereen binnenlaten, dan worden we overspoeld door vluchtelingen en dat heeft enorme gevolgen op lange termijn.

Een regeloriëntatie richt zich op het oplossen van dilemma’s op basis van regels. Wat mag en wat mag niet en wat is daar over afgesproken? Zo lang ik mij aan de regels houdt, doe ik niets verkeerd en valt mij niets te verwijten. Nogmaals naar de aardbeving: We hebben nou eenmaal afspraken gemaakt over de opvang van vluchtelingen. Natuurlijk is de situatie vreselijk, maar we kunnen niet zomaar alle regels aan de kant zetten. Dan wordt het een janboel!

De sentimentoriëntatie gaat, zoals de term al aangeeft, vooral over het geldende sentiment van dat moment. Dus datgene wat in jouw omgeving het meest geaccepteerd voelt, of wat je het meest om je heen hoort. Mensen die sterk sentimentgeoriënteerd zijn, kunnen dan ook in de ene omgeving tot een andere conclusie komen dan in een andere omgeving. In ons voorbeeld dus vinden deze mensen dat we iedereen moeten opvangen, maar zijn er wel sterke sentimenten over de opvang van vluchtelingen.

Mensen hebben een sterke voorkeur voor een bepaalde oriëntatie, maar kunnen ook wisselen. Bijvoorbeeld afhankelijk van het onderwerp. Je kan sterk affectief georiënteerd zijn over dierenleed, maar sentimentgeoriënteerd over de gevolgen van het stikstofbeleid voor de landbouwsector.

Elk van deze oriëntaties heeft positieve kanten en valkuilen. De ene stijl is niet beter dan de ander, maar het is wel waardevol om te realiseren wat ieders stijl is en hoe die past in de integriteitsopvattingen of het integriteitsbeleid in een organisatie. Ben je benieuwd of een integriteitstraining of een integriteitsassessment jouw organisatie verder kan helpen? Neem gerust vrijblijvend contact met ons op. We maken graag een voorstel op maat.

Bekijk ons complete trainingsaanbod